Bu yazıda herkesin hayatının bir parçası olan para transferi işlemlerinden bahsedeceğim.
Paranın transferi terimine kullanıcı gözünden bakarsak; bir yerden başka bir yere paranın gönderilmesi işlemi oldukça sade görünmektedir.
Bununla birlikte para transferinin TL cinsinden mi yoksa yabancı para olarak mı transfer edileceği, yurt içine mi yurt dışına mı transfer edileceği, tutarının ne olacağı gibi birçok parametre vardır. Tüm bu soruların cevabına göre ise kullanıcı gözünden oldukça sade görünen bu işlem için farklı farklı sistemler devreye girerek paranın istenen yere ulaşması sağlanır.
Para transfer türleri ve kullanılan sistemleri basitçe aşağıdaki Görsel 1’de bunu ifade etmeye çalıştım. Her biri için yazının devamında açıklamalar yer alacaktır.
Para Transfer Türleri ve Sistemler
Günümüzde herkesin akıllı telefona sahip olması, para transferlerine en çok aracılık eden kurumlardan bankaların oldukça yüksek dijitalleşme oranına sahip olması, 7/24 online kanallara erişim, şube saatlerine bağımlı kalmadan istenilen yerden işlem yapılabiliyor olması gibi birçok nedenden transfer işlemlerinin oldukça büyük bir kısmı dijital kanallardan üzerinden gerçekleşir.
Her ne kadar para transferi hizmeti veren bankalar kullanıcılara parayı en kolay şekilde gönderebilmeleri için iyi bir deneyim sağlamaya çalışsa da para transferi için birden fazla yöntem bulunması, hayatımıza giren işlemlerin artması kafa karışıklığına neden olup, hangi işlemin ne işe yaradığını hatırlamak, anlamak zor olabiliyor.
Paranın bir yerden bir yere transfer edilebilmesi için öncelikle bir dijital hesap tanımına ihtiyaç vardır. Dijital hesap tanımı farklı şekil ve formatlarda olabilir. Öncelikle bu tanımlamaların neler olabileceğine bakalım. İlk akla gelen IBAN’dır.
1. Hesapların İfade Edilmesi
1.1. IBAN (International Bank Account Number) ile
Para transferlerinin yanlış hesap numaralarına yapılmasını önlemek amacıyla ilk olarak Avrupa Birliği ülkelerinde ortaya çıkmış bir hesap numarası standardıdır.
IBAN, sağladığı faydalar nedeniyle Avrupa Birliği ülkelerinin yanı sıra diğer bazı ülkeler tarafından da kabul görmüştür ve uygulanmaktadır. Bazı ülkeler, IBAN’ı yurt içi para transferi işlemlerinde de kullanmaya karar vermişler; bazı ülkeler de aralarındaki ve kendi sınırları dahilindeki para transferleri için IBAN kullanımını zorunlu hale getirmişlerdir.
- IBAN, Avrupa Birliği Standartları çerçevesinde en fazla 34 basamaklıdır.
- 1 Ocak 2010 tarihinden itibaren yurt dışı para transferlerinin yanı sıra EFT dahil olmak üzere yurt içi bankalar arası para transferlerinde de IBAN kullanmak zorunlu hale gelmiştir.
IBAN, Dünyadaki tüm banka hesapları içinde yalnızca bir hesabı işaret eden; rakam ve harflerden oluşur. Her hesabın bir IBAN’ı vardır ve bir IBAN, yalnızca bir hesabı işaret eder.
IBAN’ın ilk dört hanesi, iki haneli ülke kodu ve iki haneli kontrol rakamıdır. Kontrol rakamı, IBAN’ın doğru ve geçerli olup olmadığını gösterir. IBAN’ın bundan sonraki kısmı, ulusal banka hesap numarasını içerir. Bu bölüm, IBAN’ın toplam uzunluğu 34 haneyi aşmayacak şekilde her ülke tarafından serbestçe belirlenebilir.
Türkiye’nin IBAN uzunluğu 26 hane olarak belirlenmiştir. Türkiye IBAN’ın biçimi aşağıdadır:
Görsel 2’de IBAN’ın karakterlerinin hangi bilgileri içerdiğinin detayı gösterilmiştir.
1.2. Hesap Numarası ile
Her bankanın kendine özgü bir sistemle oluşturmuş olduğu nümerik ya da alfanümerik karakterlerden oluşabilen bir değerdir.
1.3. QR Kod ile
Teknolojinin gelişmesiyle birlikte para transfer işlemlerinde kolaylık sağlanması, daha hızlı bir şekilde ve iyi bir deneyim ile transferin gerçekleşmesini sağlayabilmek adına IBAN a ait QR kodunun oluşturulması BKM tarafından 2021 yılı sonu itibarıyla zorunlu hale getirilmiştir.
QR kod oluştururken transfer edilecek tutar bilgisi de kullanılabilir ve böyle QR kodu okutan kullanıcı hızlı bir şekilde ilerleyebilir.
1.4. KOLAS (Kolay Adres) ile
Kullanıcıların karmaşık hesap numaralarını akıllarında tutmaları ve birisinden para isterken benzer şekilde hesap numaralarını bir sisteme giriş yaparak öğrenmeleri gerekir. Kullanıcıların unutmayacakları bir hesap numarasına sahip olabilmesi amacıyla Kolay Adres Sistemi yine BKM tarafından geliştirilmiş ve 2020 sonu itibariyle kullanıma açılmıştır.
Kolay Adres; size para göndermesini ya da ödeme yapmasını istediğiniz kişiye hesap numaranız (IBAN) yerine, hesabınızın bulunduğu kurum kanallarında tanımlayabildiğiniz, girişi ve kullanımı daha kolay olan size ait bir bilgidir.
Hesaplarınızı telefon numarası, e-posta adresi, T.C. Kimlik numarası, Vergi Kimlik Numarası, Yabancı Kimlik Numarası, Pasaport Numarası bilgilerinizle Kolay Adres olarak eşleştirebilir ve para transferlerinde hesap numarası yerine hesabınız için belirlediğiniz Kolay Adres bilgisinin kullanılmasını isteyebilirsiniz.
Şimdi ise para transferi işlemini yapan sistemleri kısaca tanıyalım.
2. Para Transferlerinde Hangi Sistemler Kullanılır?
EFT
Elektronik Fon Transferi ya da kısa adı ile EFT Türkiye’de ilk olarak 1 Nisan 1992 tarihinde TCMB bünyesinde sistemin devreye girmesi ile başlatılmış olup, kısaca iki farklı banka arasındaki TL cinsinden ödemelerin gerçekleştirilmesi işi olarak tanımlanabilir.
Türkiye’de EFT sistemi TCMB tarafınca işletilmekte olan bir sistem olup, sistem çerçevesi T.C. Bankalar Kanunu tarafından düzenlenmektedir. Gün içi işlemler 08.30- 17.30 arasında gerçekleştirilebilmekte olup, sistem ile ilgili sorumluluk TCMB’ye aittir.
Bankaların birbirleriyle ve Merkez Bankasıyla gerçekleştirdikleri piyasa ödemeleri ile yurtdışı finansal kuruluşlara verilen muhabirlik hizmetlerine ilişkin zamanı kritik ve yüksek tutarlı ödemeler TCMB Ödeme Sistemlerinin EFT bileşeninde gerçek zamanlı brüt mutabakat ilkesi ile işlenir.
PÖS (Perakende Ödeme Sistemi) Nedir?
2012 yılında Merkez Bankası tarafından daha hızlı, uygun ve efektif para transferi yapılabilmesi amacıyla geliştirilerek devreye alınmıştır.
EFT sisteminin müşteriler arası TL aktarım sistemi Perakende Ödeme Sistemi (PÖS) olarak adlandırılmaktır. PÖS, TCMB Ödeme Sistemindeki ödemelerin bugün itibariyle sayıca %99’unu oluşturan düşük öncelikli müşteri ödemelerinin işlendiği sistemdir.
Bankaların birbirleriyle ve Merkez Bankasıyla gerçekleştirdikleri piyasa ödemeleri ile yurtdışı finansal kuruluşlara verilen muhabirlik hizmetlerine ilişkin zamanı kritik ve yüksek tutarlı ödemeler TCMB Ödeme Sistemlerinin EFT bileşeninde gerçek zamanlı brüt mutabakat ilkesi ile işlenir.
Bireyler PÖS, bankalar EFT sistemini kullanıyor olarak düşünebiliriz bunu.
Kullanıcılar EFT ismine alışık olduklarından dolayı yazının devamına bankalar arasında yapılan bu para transferi işleminden EFT olarak bahsedeceğim.
IBAN’a hesaba ve kredi kartına EFT yapılabilir. Kullanıcının IBAN yazarak yapmış olduğu işlem tutarı 100.000 TL ‘nin üzerinde ise bu durumda PÖS sistemi üzerinden parasını göndermiş olur.
Gönderilmek istenen tutar 100.000 TL ‘nin altında ise bu durumda 2020 sonu itibarıyla hayatımıza girmiş olan FAST sistemi üzerinden de para gönderimi gerçekleştirilebilir.
(Buradaki tutar TCMB tarafından belirlenmektedir ve küçük bir tutar ile açılan FAST sisteminden gönderilebilecek maksimum tutar 100.000 TL’ye çıkmıştır.)
EFT işlemi, Görsel 3’te gösterildiği EFT Sistemi olarak belirtilmiş olan Merkez Bankası aracılığı ile gerçekleşir. A bankasındaki bir müşteri B bankasındaki bir müşteriye para göndermek istendiğinde, para A bankasının Merkez Bankasındaki hesabından B bankasının Merkez bankasındaki hesabına aktarılır. Merkez bankası tarafından iletilen mesajlar aracılığı ile B bankasındaki müşterinin hesabına ilgili transfer gerçekleşir.
FAST
FAST (Fonların Anlık ve Sürekli Transferi) Sistemi, Merkez Bankası tarafından Aralık 2020 ‘de işletime alınan anlık ödeme sistemidir. FAST’ta ödemeler 7/24 ve anında karşı hesaba geçer ve ödemenin tarafları, bankaları tarafından ödemenin durumu hakkında anında bilgilendirilir.
Kullanıcı farklı bankaya ait bir IBAN yazarak, QR okutarak ya da Kolay Adres yazarak 100.000 TL altında bir para gönderimi yapabilir bu durumda FAST işlemi gerçekleştirmiş olur.
4 Nisan 2024 tarihi itibariyle bu tutar 100.000 TL olarak güncellenmiştir.
Görsel 4’te gösterildiği gibi FAST sistemi akışı özetle şu şekilde çalışır.
a. Gönderen katılımcı gerekli kontrolleri yaparak anlık ödeme mesajını FAST sistemine iletir.
b. FAST, mesaj üzerinde kontrollerini gerçekleştirerek işlemi fon ayrımını gerçekleştirmek üzere sıraya yerleştirir ve mesajı alan katılımcıya yönlendirir.
c. Alan katılımcı, gelen mesaj doğrultusunda ödemenin alıcı hesabına aktarılmasına yönelik FAST İşletim Kurallarında yer alan gerekli doğrulama ve kontrolleri yaparak FAST’a teyit mesajını gönderir.
d. Teyit mesajını alan FAST, gerekli kontrolleri yaparak, mutabakat sürecini başlatır ve alan katılımcı ile gönderen katılımcıya sonuç bildirim mesajlarını iletir.
e. Alan katılımcı alıcıyı ve gönderen katılımcı ise göndereni işlemin sonucuna dair anlık olarak bilgilendirir.
Havale
Havale ise aynı bankayı kullanan bir başka kişiye para transferi yapmasını sağlayan işlemdir.
Bankalar havale işlemini gerçekleştirmek için farklı bir sisteme ihtiyaçları yoktur ve kendi bankacılık sistemleri ile hesaplar arasındaki para transferi işlemini gerçekleştirirler.
Kullanıcı aynı bankadaki farklı bir hesaba, IBAN’a ya da Kolay Adrese para gönderimi yapabilir. Bu durumda havale işlemi gerçekleştirmiş olur.
EFT ve Havale arasındaki fark nedir?
Bu soru çokça akılları karıştırabiliyor. FAST sisteminde devreye girmesiyle birlikte soruya FAST sistemini de ekleyebiliriz.
Havale ve EFT/FAST’in farkı havale işleminde gönderen ve alıcı hesap aynı bankada bulunurken, EFT/FAST te gönderen ve alıcı hesap farklı bankalarda bulunmaktadır.
FAST ve EFT arasındaki fark nedir?
FAST sistemi belli bir tutara kadar gönderim yapılmasına izin verir. FAST ile yapılan para transfer işlemleri EFT gibi sadece hafta içi ve mesai saatlerinde değil 7/24 anlık olarak gerçekleşir.
Swift
SWIFT, yurt içi ve yurt dışındaki banka hesapları arasındaki para transferleri, döviz ticareti, menkul kıymet işlemleri gibi pek çok finansal işlemlerin yapılmasını sağlayan sistemdir. Dünya genelindeki bankaların çoğunun dahil olduğu bu sistem, uluslararası para transferlerinin hızlı ve güvenli bir şekilde yapılabilmesini amaçlıyor. Sistemin ismi ise Belçika merkezli Bankalararası Finansal Telekomünikasyon Derneği’nin (Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication) baş harflerinden geliyor.
Swift mesajları aracılığı ile Muhabir bankalar üzerinden transfer işleminin gönderen bankadan alıcı bankaya geçmesi sağlanır.
- Döviz transferi IBAN numarası girilerek ya da
- Alıcının adı/soyadı veya firma bilgileri
- Alıcının banka adı, şehir ve ülke bilgisi
- Alıcının bankasına ait SWIFT kodu ve hesap numarası girilerek gerçekleştirilebilir.
Peki Swift Kodu Nedir?
Uluslararası para transferi yaparken IBAN numarası kullanılabileceği gibi Swift kodu ile birlikte ilgili bankaya ait hesap numarası kullanılarak para gönderimi sağlanabilir.
ISO 9362 (SWIFT kodu veya BIC kodu) uluslararası para transferlerinde ve haberleşmede kullanılan bir kod sistemidir. Kodlar finans kuruluşunun ismi, bulunduğu şehre göre verilmesi esastır. Her finans kuruluşunun merkezlerine ve birimlerin yaptığı işlere göre bir veya daha fazla kodu bulunabilmektedir. Operatörlerin bilgisayar aracılığıyla girdiği kodlar ve mesajlar karşı bankaya özel bir ağ yardımıyla iletilmektedir.
Uluslararası ticarette genel olarak SWIFT veya BIC ifadeleri kullanılır. Swift bu standardı sağlayan Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication kurumunun baş harflerinden gelir. BIC ise Bank Identifier Codes (Banka tanımlama kodları) ifadesinin kısaltılmasıdır.
Swift, söz konusu bankayı belirten 8 veya 11 haneli bir koddan ibarettir. Tüm dünya bankacılık sisteminde SWIFT kodları standarttır.
- İlk dört karakter- banka kodu
- Sonraki iki karakter- ISO ülke kodu
- Sonraki iki karakter- yerel kod
- (Eğer verilmişse) Son üç karakter ise- şube kodunu belirtir.
Görsel 5’te belirtildiği gibi Swift akışı özetle aşağıdaki gibidir.
- Kullanıcı gönderici banka üzerinden IBAN ya da Swift kodu ile işlemini girer.
- Gönderici banka Swift mesajı ile ödeme emrini muhabir bankaya iletir.
- Muhabir banka Swift mesajı ile alıcı hesabına ödeme emrini alıcı bankaya iletir.
- Alıcı bankaya gelen tutar alıcı kişinin hesabına geçer.
SWIFT Kaç Saat Sürer?
Günümüzde para transferleri oldukça hızlı bir şekilde tamamlanabiliyor. Havale, EFT, FAST gibi işlemlerde anlık transfer mümkünken yeni sistemler sayesinde mesai saatleri dışında ve tatil günlerinde de anlık transferler yapılabiliyor. Fakat SWIFT işleminde uluslararası haberleşme sistemleri ve aracı/muhabir bankalar kullanıldığı için anlık transfer mümkün değildir.
SWIFT işleminin tamamlanma süresi genellikle 2 gündür. Gün içinde yapılan SWIFT işlemlerinde gönderilen para, karşı tarafın hesabına 2 iş gününde ulaşır. Fakat işlemin mesai saatleri dışında yani akşam 17.00’den sonra yapılması durumunda bu süre 3 iş gününe uzar. Ayrıca bu süre sadece iş günlerini kapsadığı için hafta sonları süreye dahil edilmez.
Virman nedir?
Kelime Anlamı olarak banka hesabında bulunan parayı/mevduatı kişinin kendisine ait başka bir hesaba para aktarmasıdır.
Virman işlemi kişinin hesabının bulunduğu bankanın kendi sistemi üzerinden gerçekleşir.
3. Para Transferi İşlemleri Nereden Yapılabilir?
Bankaların Dijital Kanalları
Para Transferi işlemlerini (Havale, Virman, EFT, FAST, Swift) kullanıcılar hesaplarının bulunduğu bankaların dijital kanalları (İnternet, Mobil Şubeleri) aracılığı ile yapabilirler.
Örneğin, Kuveyt Türk İnternet ve Mobil Şubesi aracılığı ile banka kullanıcıları, Virman, EFT, Havale, FAST, Swift işlemlerini gerçekleştirebilirler.
Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları
Ödeme veya Elektronik Para Kuruluşlarının uygulamaları aracılığı ile de para transferi işlemleri gerçekleştirilebilir.
Elektronik Para Kuruluşu Nedir?
Elektronik Para Kuruluşları kanun kapsamında elektronik para ihraç etme yetkisi verilen tüzel kişi olarak tanımlanmıştır.
Tompay, Papara, PayTR, Turkcell gibi uygulamaları elektronik para kuruluşlarına örnek olarak verebiliriz. Tümü için; TCMB- Elektronik Para Kuruluşları
Ödeme Kuruluşu Nedir?
Ödeme Kuruluşları ise ödeme hizmeti sunmakla yetkilendirilmiş olup basitçe gönderen ile alıcı arasında fonun transferi işlemini yürütmektedir.
Ödeme kuruluşlarının izin kapsamı yalnızca “ödeme aracının kabulü” ile sınırlıdır.
Gönderal, Moneygram, Western Union, İştepay Ödeme Kuruluşlarına örnek olarak sayılabilir.
Tümü için; TCMB- Ödeme Kuruluşları
Ödeme hizmeti kapsamındaki işlemler; Ödeme hesabının işletilmesi, Para Transferi İşlemleri, POS hizmeti, Ödeme aracının ihracı ve kabulü, Para Havalesi, Mobil Ödeme, Fatura Ödemesi, Ödeme emri başlatma, hesap bilgisi sunma işlemleridir.
Ödeme hizmetleri ve elektronik para şirketleri, kendi mobil uygulamalarını piyasaya sürerek müşterilerinin para transferleri için fiziki noktalara gitmelerine gerek kalmadan işlemlerini mobil ortamda gerçekleştirmelerini sağlamaktadırlar.
Dijital Bankalar
Bir dijital banka, aynı zamanda sanal banka olarak da bilinir, mobil uygulamalar, web siteleri ve çevrimiçi platformlar gibi dijital kanallar aracılığıyla faaliyet gösteren bir finansal kuruluştur. Geleneksel fiziksel bankalardan farklı olarak, dijital bankaların müşterilerin ziyaret edebileceği fiziksel şubeleri yoktur. Bunun yerine, bankacılık hizmetleri sunarlar ve işlemleri tamamen çevrimiçi olarak yürütürler.
TOM, Hayat Katılım, Kasa Katılımı dijital bankalara örnek olarak verebiliriz.
Dijital bankalar için servis modeli bankacılığını kullandığını da ifade edebiliriz.
Servis modeli bankacılığı ise bankaların, ürün ve hizmetlerini banka dışı şirketlerin kullanımına sunmasını ifade etmektedir. Bu, içerisinde finansal hizmet bulundurmayan bir kurum için de müşterilerine bankalar ve üçüncü taraf parti şirketler aracılığıyla finansal bazı hizmetleri sunabilmesi demektir.
Kaynakça
- https://medium.com/t%C3%BCrkiye/elektronik-para-kurulu%C5%9Flar%C4%B1-%C3%B6deme-kurulu%C5%9Flar%C4%B1-279af35ac3c2
- https://tr.wikipedia.org/wiki/IBAN
- https://bkm.com.tr/urunler-ve-hizmetler/kolay-adres/
- https://tr.wikipedia.org/wiki/Elektronik_Fon_Transferi
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Odeme+Hizmetleri/Elektronik+Para+Kuruluslari
- https://www.linkedin.com/pulse/dijital-banka-nedir-gebosoft/?trk=article-ssr-frontend-pulse_more-articles_related-content-card&originalSubdomain=tr
- https://www.vomsis.com/blog/servis-modeli-bankaciligi/#:~:text=Servis%20modeli%20bankac%C4%B1l%C4%B1%C4%9F%C4%B1%20ise%20bankalar%C4%B1n,finansal%20baz%C4%B1%20hizmetleri%20sunabilmesi%20demektir.
- https://www.paynet.com.tr/blog/swift-nedir#:~:text=SWIFT%2C%20yurt%20i%C3%A7i%20ve%20yurt,finansal%20i%C5%9Flemlerin%20yap%C4%B1lmas%C4%B1n%C4%B1%20sa%C4%9Flayan%20sistemdir.
- https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211229-6.htm
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/TR/TCMB+TR/Main+Menu/Temel+Faaliyetler/Odeme+Sistemleri/Temel+Hususlar/Odeme+Hizmeti+ve+Odeme+Sistemi
- https://www.kuveytturk.com.tr/bireysel/odemeler-ve-hizmetler/diger-hizmetler/doviz-transferi-swift
- https://fast.tcmb.gov.tr/
- https://evds2.tcmb.gov.tr/index.php?/evds/dashboard/1515
- https://www.tcmb.gov.tr/wps/wcm/connect/c34c2e8a-803a-4713-9c60-842232677d67/FPAiP_UygunlukRaporu_Yay%C4%B1m4_2021_kamuyabeyan.pdf?MOD=AJPERES#:~:text=Beyan%C4%B1%20%7C2021%2011-,2.6%20Perakende%20%C3%96deme%20Sistemi%20(P%C3%96S),tutar%C4%B1%20102%20milyar%20TL%20olmu%C5%9Ftur.