Ülkemizdeki Ar-Ge faaliyetlerinin artırılması, yenilikçi ürünlerin geliştirilmesi ve ithal ikame ürünler ile ithalata olan bağlılığın azaltılması gibi amaçlarla devlet kurumları tarafından birçok destek programı uygulanmaktadır. Her programın hitap etiği kitle ve başarım odakları farklıdır.
Bu yazı ile amacımız Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK) tarafından sunulan programları anlatarak “Bir destek programı nasıl incelenir?”, “Proje fikri uygunluğu nasıl değerlendirilir?” gibi sorularla teşvik okur-yazarlığına giriş yapmaktır. Bu doğrultuda sizinle; TÜBİTAK’ın Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı’na bağlı olarak sunduğu teşvik programlarının alt başlıklarına bakalım.
- Araştırma Destek Programları Başkanlığı (ARDEB) tarafından yürütülen Akademik Destek Programları
- Teknoloji ve Yenilik Destek Programları Başkanlığı (TEYDEB) tarafından yürütülen Sanayi Destek Programları
- Kamu Destek Programları
- Bilimsel Etkinlik Destek Programları
- Bilim ve Toplum Destek Programları
Programların başlıklarından da anlaşılacağı üzere konumlandığınız alandaki destekleri incelemeniz sizin için uygun olacaktır. Ama unutulmamalıdır ki Üniversite-Sanayi, Kamu-Sanayi gibi ortaklı programlar için diğer alanlara da göz gezdirmek faydalı olacaktır.
Ülkemizde devlet destekleri bakanlık denetiminde TÜBİTAK, KOSGEB(Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi), İMMİB (İstanbul Maden ve Metaller İhracatçı Birlikleri), İSO (İstanbul Sanayi Odası), TTGV (Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı), SSB (Savunma Sanayii Başkanlığı) gibi kurum ve kuruluşlar tarafından çeşitli alt başlıklarda destek programları olarak yürütülür. Her programın kapsamı ve hedef kitlesi farklıdır. Herhangi bir devlet desteğine başvururken başvuru usul ve esasları için yayımlanan mevzuat ve yönetmelikler iyi incelenmelidir. Her programın kapsamı ve hedef kitlesi farklıdır. Programlara; araştırmacılar, kamu/araştırma kurumları, üniversiteler, KOBİ’ler (Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler), sermaye şirketleri ve büyük ölçekli işletmeler vb. başvurabilir. Örneğin; hedef kitlesi KOBİ olan programlara sermaye şirketleri ve büyük ölçekli başvuramaz. Bunun sebebi KOBİ’ler ile sermaye şirketleri ve büyük ölçekli işletmeler arasında fırsat eşitliği olmamasıdır. Bu noktada programların hedef kitlesine uygun bütçe, gider kalemleri, proje konusu gibi unsurlar belirlenerek programlar oluşturulur.
Sermaye şirketi, ortakların gücünü sermayeden aldığı ve paylarının kişisel olmadığı şirket türüdür. Sizinle tüzel kişiliği ve vergi mükellefiyeti olan sermaye şirketlerinin başvurabileceği destek programlarını inceleyeceğiz. Bunlar; ARDEB 1001, ARDEB 1005, TÜBİTAK 1505, TÜBİTAK 1511, TÜBİTAK 1515, TÜBİTAK 1602, TÜBİTAK 1702, TÜBİTAK 1707, TÜBİTAK 1711 şeklindedir. Her program değerlendirilirken başvuru kapsamı ve dönemi, proje süresi, destek üst limiti ve oranı ile desteklenen gider kalemleri öncelikli bakılması gereken unsurlardır. Program hakkında genel fikir edindiğimize göre projemize uygunluğunu nasıl değerlendirebiliriz ona bakalım. Bunun için aşağıdaki soruları kullanabilirsiniz.
- Başvuruyu yapacak araştırmacı/firma program kapsamına uygun mu?
- Projenin konusu destek kapsamındaki alanlara giriyor mu?
- Projenin Ar-Ge niteliği, yenilikçi yönü başvuru için yeterli mi?
- Proje çıktısının “Yeni ürün/süreç mi?”, “İthal ikame bir ürün mü?”, “Ticarileşme seviyesi nedir?” gibi özellikleri program amacına uygun mu?
- Tahmini proje bütçesi program sınırlarına uygun mu?
- Desteklenecek proje giderleri sunulan proje fikrinin giderleri ile uyuşuyor mu?
- Hibe edilecek destek oranı projeye katkı sağlar mı?
Şimdi de fikir olması açısından kısa bir değerlendirme örneği paylaşalım.
Her programın yazımızda anlatılanın haricinde detaylı yürütme usul ve esasları olduğunu hatırlatmak isterim. Proje konusundaki uzmanlığın yanında başvuru süreçlerinin kurallara uygun yürütülmesi ve proje detaylarının anlaşılır olması önemli bir unsurdur. Yazımıza program detayları ile devem edelim.
ARDEB 1001 Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Projelerini Destekleme Programı
Programın amacı; yeni bilgiler üretilmesi, bilimsel yorumların yapılması veya teknolojik problemlerin çözümlenmesi için bilimsel esaslara uygun olan projelerin desteklenmesidir.
Doktora yapan arkadaşlarımızın Teknoloji Hazırlık Seviyesi (THS) 1-2-3 olan projeler ile 2-3 kişilik ekipleri aşmayacak şekilde başvurması uygundur. Başvuru havuzu üniversitede aktif görev yapan araştırmacılardan oluştuğu için lisans mezunu düzeyinde başvuruya uygun değildir.
ARDEB 1005 Ulusal Yeni Fikirler ve Ürünler Araştırma Destek Programı
Programın amacı; ülkemizde ihtiyaç duyulan, teknolojik dışa bağımlılığı azaltacak ve/veya ülkenin rekabet gücünü artıracak ulusal/uluslararası yeni bir ürün/süreç/yöntem/model geliştirme amacına yönelik uygulamalı araştırma ve/veya deneysel geliştirme projelerinin desteklenmesidir.
Prototipi geliştirilip testleri yapılmış ticarileşmeye hazır THS 7-8-9 olan projeler ile başvuruya uygundur. ARDEB 1001’deki gibi Doktora öğrenci veya mezunları değerlendirebilir.
TÜBİTAK 1505 Üniversite-Sanayi İşbirliği Destek Programı
Programın amacı; Üniversite/Kamu Araştırma Merkezleri’ndeki bilgi birikimi ve teknolojinin, Türkiye’de yerleşik ve proje sonuçlarını Türkiye’de uygulamayı taahhüt eden kuruluşların ihtiyaçları doğrultusunda, ürüne ya da sürece dönüştürülerek sanayiye aktarılması yoluyla ticarileştirilmesine katkı sağlanmasıdır.
Firma faaliyetlerine uygun konularda lisansüstü eğitimi devam eden arkadaşlarımız tez danışmanları ile anlaşarak başvuruyu değerlendirebilir.
TÜBİTAK 1511 Öncelikli Alanlar Araştırma Teknoloji Geliştirme ve Yenilik P. D. P. (Teknoloji Odaklı Sanayi Hamlesi Programı)
Programın amacı; ülkemizin Ar-Ge ve yenilik kapasitesinin güçlü olduğu alanlarda hedef odaklı, ülkemizin ivme kazanması gereken alanlarda ihtiyaç odaklı çağrı duyuruları yaparak Ar-Ge projelerinin desteklenmesidir.
TÜBİTAK 1511 kapsamında her yıl desteklenecek öncelikli alanlar açıklanır. Yeni teknolojileri içeren öncelikli alanlarda proje geliştirilmesi açısından verimi yüksek bir programdır. Türkiye’de uzmanı olmayan konularda yurt dışı danışmanlık desteği verilmesi önemli bir husustur.
TÜBİTAK 1515 Öncül Ar-Ge Laboratuvarları Destekleme Programı
Programın amacı; Türk bilim insanlarının araştırma niteliklerinin yükseltilmesi ve ülkemizin belirli bilim-teknoloji alanlarında küresel çekim merkezi olmasının sağlanmasıdır. Kriterler; yeni bilgiler üretilmesi ve uygulanması, bilimsel yorumların yapılması, güncel ve gelecekte karşılaşılması muhtemel teknolojik ve bilimsel problemlerin çözümüne yönelik çalışmalar yapılması, kavramsal doğrulama ve yeni kuramsal çerçeveler oluşturulmasıdır.
TÜBİTAK 1602 Patent Destek Programı
Programın amacı; ülkemiz kaynaklı ulusal ve uluslararası patent başvuru sayısının artırılması ve ülkemizdeki patent sayısının artırılmasını hedeflemektedir.
Program kapsamında patent fikri için verilen ödüller yüksek değildir. Burada maliyet faydasından ziyade patent başvurularının firmalara ve patent buluşçusuna olan katkısı göz önüne alınmaktadır.
TÜBİTAK 1702 Patent Tabanlı Teknoloji Transferi Destekleme Çağrısı
Programın Amacı; üniversitelerde, araştırma kurumlarında ve teknoloji geliştirme bölgelerinde geliştirilen patentli teknolojilerin sanayiye aktarılmasının sağlanmasıdır.
TÜBİTAK 1707 Siparişe Dayalı Ar-Ge Projeleri
Programın amacı; ülkemizdeki sanayi kuruluşlarının büyük kısmını oluşturan KOBİ’lerin potansiyel müşterisi olan yenilikçi ürünleri/süreçleri geliştireceği Müşteri Kuruluş ortaklı Ar-Ge projelerinin desteklenmesi ile işbirliklerini artırarak Ar-Ge destekleri için ayrılan kamu kaynaklarının daha etkin kullanımının sağlanmasıdır.
Büyük ölçekli kuruluşların proje maliyetlerini düşürürken KOBİ’leri desteklemesi ve bu süreçte TÜBİTAK’a mali yükünün fazla olmaması sebebiyle kabul oranı en yüksek olan programlardandır. Tek taraflı başvuru yerine birden fazla paydaşla yürütülen bir program olduğu için kazanımları yüksektir.
TÜBİTAK 1711 Yapay Zekâ Ekosistem Çağrısı
Programın amacı; yapay zekâ teknolojilerinin müşteri kuruluşların ihtiyaçları doğrultusunda ürün ya da çözümlere dönüştürülmesine katkı sağlanmasıdır. Desteklenecek öncelikli alanlar 2022 yılında; Akıllı Üretim Sistemleri, Akıllı Tarım, Gıda ve Hayvancılık, Finans Teknolojileri, İklim Değişikliğinin Etkileri olarak belirlenmiştir.
Mevcut çalışmalarımızı yürütürken bu tür programları ile teknik ve mali destek alırken proje çıktılarımızın niteliklerini artırarak geliştirmelerimize devam edebiliriz. Resmi kurumlar ile yürütülen süreçler olduğu için ilk kez başvuracak firmaların ya da kişilerin danışmanlık hizmeti alması süreçleri daha rahat yürütmesine yardımcı olabilir. Süreç danışman firma ile yürütülse dahi proje yürütücülerin tüm detaylara hakim olması hem Bakanlık hem de hakemler tarafından beklenir.