ABD ve Avrupa’da 2010’lu yıllarda yapılan yasal düzenlemeler sonucunda ortaya çıkmaya başlayan ve zamanla büyüyen bankacılık sektörünün yeni nesil oyuncusu olarak görülen dijital bankalar, şubesiz bankacılık hizmeti sunmakla beraber her türlü bankacılık hizmetlerini şube ve personel ihtiyacı olmaksızın müşterilere ulaştırılmasını sağlayan çevrimiçi bankacılık uygulamalarıdır. Dijital bankalar, geleneksel bankaların dijital kanallarından sundukları hizmetlerden çok daha farklı olarak kullanıcı deneyimini üst seviyeye taşıyarak alışkanlıkları değiştiren, oyun bozan, genç ve dinamik yapılar olduklarını söyleyebiliriz. Müşterilerini bankacılık hizmetlerine kolay ve hızlı erişim sağlayıp zamanı daha verimli kullanıp daha iyi fiyat ve fırsat sunarak müşteri deneyimi ve memnuniyetini en üst seviyeye çıkarmayı hedefledikleri platformlar sunarlar. Literatürde Sadece Dijital Bankalar (Digital-only Banks) olarak adlandırılan bu yapılar zaman, mekân ve kişilerden bağımsız bir şekilde erişilerek hizmet alınan internet sitesi ve özellikle mobil uygulamalar olarak hayatımızdaki yerini almışlardır.
İlk örneklerini Rusya ve Amerika kıtasında gördüğümüz dijital bankalar takip eden dönemlerde Avrupa kıtasında da artan örneklerle genişlemiştir. Dünya’da yaşanan hızlı teknolojik gelişmeler ve dijitalleşme süreçlerine paralel olarak Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından “Dijital Bankaların Faaliyet Esasları ile Servis Modeli Bankacılığı Hakkında Yönetmeliği” 01.01.2022 tarihinde yürürlüğe girerek ülkemizde de Dijital Bankacılık ve Servis Modeli Bankacılığın önü açılmış, bu alanda faaliyet göstermek için bekleyen kuruluşlar için önemli bir düzenleme hayata geçirilmiştir. Devam eden süreçte ise 2022 yılı içerisinde üç tanesi Dijital Katılım Bankası ve bir tanesi Dijital Mevduat Bankası olmak üzere dört başvuru sahibine Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) tarafından Dijital Banka kurabilmeleri için kuruluş izni verilmiştir. Kuruluş izni alan üç Dijital Katılım Bankası’ndan iki tanesi bankacılık sistem altyapısı olarak Architecht Dijital Bankacılık Platformunu tercih etmiş olup, hali hazırda platformun kurulum/konumlandırma süreci ve Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) faaliyet izni süreci devam etmektedir.
Bankacılık sektöründe baş döndürücü bir hızla devam eden dijital dönüşüm ve teknolojik inovasyon süreci ile beraber sektörün çevik ve dinamik oyuncusu olarak konumlanan dijital bankalar ile ilgili konuya biraz daha yapısal bakmak ve küreselde dijital bankaların nasıl konumlandığını anlamak açısından dijital bankaları aşağıdaki gibi sınıflandırmak mümkündür.
- Meydan Okuyan Bankalar (Challenger/NeoBank):
Challenger Bank ve Neobank kavramları dijital banka konseptinin özelleşmiş hâlleri olarak görülebilirler. Her iki kavram düşünüldüğünde benzer (bankacılık hizmetlerine esnek, çevik ve hızlı erişim sağlama) ve farklı (bankacılık lisansı ve fiziksel lokasyona sahip olma/olmama) özelliklere sahip olsalar da zihinlerde dijital banka kavramı canlanmaktadır. Genellikle ABD’de Neobank, Avrupa’da ise Challenger Bank olarak adlandırılan bu organizasyonlar temelde tek başına dijital bankadırlar. Bu kavramı biraz daha açacak olursak arkasında büyük bir organizasyonun olmadığı dijital bankaların bankacılığı kolaylaştırmak amacıyla teknoloji ve veriden yararlanarak kullanıcı dostu tasarıma sahip ve daha rekabetçi fiyatlandırma sunan finansal teknoloji firmaları (FinTech) tarafından kurulmuş yapılar olduğunu söyleyebiliriz. Faaliyet alanı olarak genellikle tek alanda uzmanlaşmayı (ödeme sistemleri, sigorta, krediler, para transferleri, varlık yönetimi gibi…) tercih etmekle beraber hizmet sunduğu alanda en iyi hizmeti vermeyi hedefleyen yapılardır. Birkaç örnek vermek gerekirse; NuBank, Chime, Monzo, Revolut, N26, Tandem, Starling Bank bu sınıfa giren en iyi dijital bankalardır.
- Bankaların Kurduğu Meydan Okuyan (Challenger) Bankalar:
Geleneksel bankaların değişen müşteri bakış açısı sonucunda teknolojiye yatırım yapmak suretiyle sadece dijital hizmetler sunmak için kurdukları dijital bankaların sınıflandırıldığı gruptur. Geleneksel bankalar artan rekabet ile müşteri beklentisini hızlı ve etkili bir şekilde karşılamak adına tamamen yeni bir organizasyon oluşturma bakış açısı ile dijital bankaları dizayn etmektedirler. API’leri kullanan ve yeni teknoloji altyapısına sahip dijital bankanın kurulması geleneksel bankanın da iş modelinden bir ayrılış olarak değerlendirilebilir. BNP Paribas tarafından kurulan Hello Bank, Standard Chartered tarafından kurulan Mox ve Bank Leumi tarafından kurulan Pepper bu gruba giren bazı dijital banka uygulamaları olarak sayabiliriz.
Türkiye’de Dijital Bankacılık Yönetmeliği yürürlüğe girmeden önce de hizmet veren Enpara (QNB Finansbank), CEPTETEB (Türk Ekonomi Bankası) ve bir dönem hizmet vermiş olan Senin Bankan (Kuveyt Türk Katılım Bankası) gibi dijital banka markaları mevcut ana bankanın himayesinde hizmet veriyor olsa da bu alanda sayılabilirler.
- Büyük Teknoloji (BigTech) Şirketlerinin Kurduğu Meydan Okuyan (Challenger) Bankalar:
ABD’de GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon, Microsoft) ve uzak doğuda BAT (Baidu, Alibaba, Tencent) olarak adlandırılan ve teknolojinin devleri olarak da bilinen bilgi teknolojileri endüstrisinin en büyük teknoloji şirketlerinin kurdukları/ortak oldukları dijital bankalar bu grupta sınıflandırılabilir. Büyük teknoloji şirketlerinin dijital bankacılık alanına ilgi duymasının en büyük sebepleri arasında API’ler aracılığıyla bankacılık hizmetlerinin entegrasyonunun kolaylaşması, finansal hizmetlerin daha fazla benimsenmesini sağlamak amacıyla büyük bir aktif müşteri kitlesine sahip olmaları ve sektöre özel ürünler oluşturmak amacıyla ellerinde devasa büyüklükte müşteri verisi olması bu alanda yatırım yapma motivasyonlarının başında gelmektedir.
Özellikle ABD’deki büyük teknoloji şirketleri ödeme sistemleri, dijital cüzdan, dijital kimlikler ve e-ticaret alanlarında ciddi yatırımlar yapmakta ve hali hazırda hizmet veren bankalarla da iş birliklerine gitmektedirler. Özellikle Amazon’un ekosistemi için bankacılığın temel hizmet bileşenlerini (mevduat, kredi, kredi kartı, sigorta…) içerdiği satıcı ve müşterilerine hizmet verecek bir banka kurma çalışmaları devam etmektedir. ABD’deki büyük teknoloji şirketlerinden Facebook’un Temmuz 2022 itibariyle 2,9 milyar aktif kullanıcı sayısına, Instagram’ın toplam aktif 2 milyar kullanıcı sayısına, YouTube’un 2022 itibariyle 1,9 milyar aylık kullanıcı sayısına ve Google üzerinde günde ortalama 5,6 milyar aramanın gerçekleştirildiği göz önüne alındığında teknoloji şirketlerin sunacağı finansal ürünler için hazır bir devasa müşteri kitlesine sahip oldukları ve tutundurma noktasında da hazır bir pazarın olduğunu söyleyebiliriz. Uzak doğudaki büyük teknoloji şirketleri de aynı şekilde sahip oldukları geniş müşteri kitleleri üzerinden finansal hizmetleri sunmayı ve yeni müşteri kazanmayı hedeflemişlerdir. Çin’de 2014 yılında Tencent tarafından kurulan WeBank ve 2015 yılında Alibaba tarafından kurulan MYbank hem bireysel hem de KOBİ’lere hizmet veren dijital banka örneklerindendir. Lansmanlarının ardından müşteri tabanında büyük bir artış sağlayan WeBank 2019 yılı itibariyle 60 milyon ve günümüzde 200 milyondan fazla müşteriye ulaşarak devasa bir dijital banka olarak konumlandı. Benzer şekilde MYbank ise Alibaba grubunun e-ticaret platformundaki güçlü ticaret ağından yararlanarak müşterilerine kredi imkânı sağlayıp müşteri tabanını genişletmiştir.
Kaynakça:
- Bank X: The New New Banks. CITI GPS: Global Perspectives & Solutions March 2019 (https://www.citivelocity.com/citigps/bank-x-new-new-banks/) (Erişim Tarihi: 14/01/2023)
- CBINSIGHTS: The Big Tech In FinTech Reports. How Meta, Google, Apple & Amazon are battling for the future of Financial Services. (https://www.cbinsights.com/research/report/big-tech-fintech/) (Erişim Tarihi: 15/01/2023)
- Dijital Bankaların Faaliyet Esasları ile Servis Modeli Bankacılığı Hakkında Yönetmelik (https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/12/20211229-6.htm) (Erişim Tarihi: 14/01/2023)
- BDDK’dan dijital banka kurma izni alan 4 kurum (https://webrazzi.com/2023/01/30/bddk-dan-dijital-banka-kurma-izni-alan-4-kurum/) (Erişim Tarihi: 17/01/2023)